استان زنجان

استان زنجان مرکـــــز : زنجان موقعیت :  شمال غرب فلات مرکزی ایران مجاورت : شمال: استان های اردبیل و گیلان  جنوب: استان همدان   شرق:استان قزوین  جنوب غربی و غرب: استان های کردستان و آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی آب و هوا:  در زمستان بسیار سرد و در تابستان معتدل می‌باشد وسعــــت:  ۲۲۱۶۴ کیلومتر مربع جمعـیــت: ۹۲۷۴۶۱ نفر تقسیمات: 3 شهرستان، 13 بخش, 8 شهر, 44 دهستان و 981 آبادی دارای سکنه شهرستانها:ابهر، ایجرود، خدابنده، خرمدره، زنجان، طارم، ماه‌نشان مکان های دیدنی و تاریخی  استان زنجان از توانمندی های بالایی در زمینه توسعه صنعت جهانگردی و جلب گردشگر برخوردار است. جاذبه های طبیعی این استان شامل کوه ها، رودها، آبشارها، چشمه های آب معدنی، دریاچه های طبیعی و مصنوعی در شهرستان های مختلف استان پراکنده شده اند. رودخانه هاى بزرگ و مشهور با شعبات آن ها در کشتزارها و باغ هاى استان، چشمه هاى آب معدنى و آب سرد، غارهاى تاریخى و طبیعى، مناظر زیباى کشتزارها و باغ ها از جمله جاذبه هاى طبیعى استان هستند که هر بیننده ای را به تحسین وا مى دارند. با این که تاریخ این منطقه فراز و فرود های بسیار به خود دیده و گاهی شعله های خشم و جنگ، برگ های زیادی از تاریخ منطقه و حتی گاه تمام آن را در کام خود فرو برده است ولی به جهت عمق غنای هویت و فرهنگ این منطقه، هنوز نیز استان زنجان امانت دار میراث فرهنگی ارزشمند و قابل ملآحظه ای است که فرهنگ و هویت این سرزمین را به نمایش می گذارد. کاخ هاى با ارزش و قدیمی، مدرسه هاى تاریخى، مسجدهایی با معماری کم نظیر، بازارهاى قدیمى، بقعه امام زاده ها، زیارتگاه ها و بناهاى تاریخى و مذهبى با معماری های ارزشمند بخشی از این میراث شایان توجه هستند. برخى از بناهاى موجود در استان، هم چون بنای بزرگ و تاریخی سلطانیه دارای ارزش هاى درجه یک جهانگردى و شهرت جهانی هستند. این بنا که یکى از بزرگ ترین و باشکوه ترین بناهاى اسلامى محسوب می شود در خاور استان زنجان واقع شده است. برخی دیگر از بناهای تاریخی این استان با این که از دیرینگی و قدمت چندانی برخوردار نیستند ولی به لحاظ معماری و کاربری از بناهای منحصر به فرد ایران به شمار می آیند و از جمله آن ها می توان بنای کم نظیر رختشوی خانه را نام برد.   صنایع و معادن استان زنجان دارای دو نوع صنایع دستی و ماشینی (کارخانه ای) است. صنایع دستی این استان از رشد و شکوفایی برخورداربوده و نمونه های بدیع آفریده های دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانی امروزه مایه سربلندی و مباهات صنایع ایران در جهان است. به دلیل موقعیت ترانزیتی و برخورداری از راه های مناسب و نزدیکی به استان تهران این منطقه از امکانات توسعه صنعتی خوبی برخوردار شده است. کارخانه های مختلفی در شاخه های صنایع فلزی، شیمیایی، دارویی، غذایی، ‌ریسنده گی و بافنده گی، ساختمانی، الکتریکی، چوبی و سلولزی فعال هستند. معادن فعال استان؛ کائولن، ‌فلدسپات و سیلیس است و دیگر معادن که بیش تر شامل معادن سنگ می شوند در نقاط مختلف استان پراکنده شده اند. استان زنجان بزرگ ترین معدن روی خاورمیانه را در خود جای داده است.  کشاورزی و دام داری شرایط جغرافیایی مشتمل بر تنوع آب و هوایی، برخورداری از منابع آب و حاصل خیزی خاک؛ استان زنجان به صورت یک متطقه مناسب کشاورزی درآورده است. بعضی از محصولات کشاورزی و باغی استان از نظر مقدار سطح زیر کشت و تولید انگور مقام اول را در کشوردارد. کشاورزی در این استان به صورت دیمی و آبی انجام می شود. استان زنجان یکی از قطب های مهم دام داری باخترایران، به شمار می آید. انواع فعالیت ها دردو بخش به شیوه صنعتی و ستنی انجام می شود. استان زنجان در زمینه دام پروری صنعتی و تولید گوشت و شیر در سطح کشور، جایگاه در خور توجهی را احراز نموده یکی از مهم ترین مراکز مرغ داری کشورنیز به شمار می رود.   وجه تسمیه و پیشینه تاریخی نام استان زنجان برگرفته از مرکز استان یعنى شهر زنجان است. در مورد وجه تسمیه شهر زنجان تاکنون نظرات گوناگونى ازسوى پژوهشگران و نویسندگان ارایه شده است. قدیمى ترین نامى که به این منطقه اطلاق شده است، زندیگان به معناى اهل کتاب زند (معروف ترین کتاب آیین زردشتى ساسانى) و گان از پساوند اهل باستان است که در دوره ساسانیان بر این منطقه گذاشته شده است. گفته مى شود بناى شهر زنجان در زمان اردشیر بابکان ساخته شده و در آن زمان نام شهین یعنى منسوب به شاه به آن اطلاق مى شده است. از اواخر دوره قاجاریه به علت استقرارایل خمسه فارس، نام خمسه نیز بر آن نهاده شد. یافته هاى تاریخى و کاوش هاى باستان شناسى که در نواحى مختلف استان زنجان انجام گرفته، گواهی بر قدمت تاریخى و دیرینگى آن است و آثار کشف شده در این محدوده، استقرارهاى انسانى از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامى را در این منطقه ثابت مى کند. در بیش ترمنابع موجود، نویسندگان و پژوهشگران با استناد به یافته هاى باستان شناسى و متون تاریخى، پیشینه تاریخى استان زنجان را در چهار مرحله، دوران پیش از تاریخ تا دوران آغاز ادبیات شامل هزاره هفتم تا اوایل هزاره سوم پیش از میلاد، دوران آغاز ادبیات و دوران تاریخى شامل اوایل هزاره سوم تا اواخرهزاره دوم پیش ازمیلاد و دوران تاریخى جدید شامل اواخرهزاره دوم پیش از میلاد تا اوایل قرن هفتم میلادى و دوران اسلامى که طول زمانی آن از قرن 7 تا 19 میلادى برابر با قرن 1 تا 14 هجرى قمرى برآورد می شود، مورد مطالعه قرار داده اند. یافته هایى که از غار تاریخى گلیجک در37 کیلومترى جنوب باخترى شهر زنجان و در محدوده شهرستان ماه نشان به دست آمده، حدود سى هزار سال قدمت دارند و گواهی بر قدمت تاریخى منطقه زنجان در دوران پیش از تاریخ تا دوران آغاز ادبیات است. در منطقه ایجرود واقع در جنوب باخترى شهرستان زنجان، آثارى از دوران آغاز ادبیات به دست آمده است. زیستگاه هاى انسانى منطقه ایجرود در هزاره سوم و دوم پیش ازمیلاد در هشت کانون باستانى و تداوم حیات آن ها تا هزاره اول قبل از میلاد، حکایت از شکوفایى و تداوم تمدن فلات مرکزى ایران در این ناحیه دارد. تاکنون 65 کانون تاریخى در منطقه زنجان شناسایى و مورد بررسى قرار گرفته اند که بیش تر این کانون ها در دره هاى زنجان رود، شاهرود و قزل اوزن شناسایى شده اند. بررسى ها و مطالعات موجود بر وجود نوعى سفال خاکسترى رنگ ساده، که با مهاجرت اقوام آریایى در منطقه مطابقت دارد گواهی می دهد. استناد به متون تاریخى نمایان گر آن است که در اواخرهزاره دوم پیش از میلاد و در اثر فشارهاى ناشى از کمبود منابع اقتصادى و کشاورزى و بروز جنگ هاى منطقه اى، اقوامى از منطقه ماوراء النهر و حوزه دریاچه آرال به طرف باختر حرکت کردند. گفته مى شود که تیره اى از این اقوام از طریق جنوب دریاى خزر و به احتمال زیاد از دره سفید رود و از منتهى الیه شمال خاورى مرز طبیعى زنجان به این منطقه وارد شده اند، البته گفته مى شود که مهاجمان براى ورود به فلات ایران از چند راه استفاده نموده اند. برخى دانشمندان معتقدند که گروهى از اقوام یاد شده از طریق جنوب خاورى دریاى خزر و پس از عبور از رود اترک و گروه دیگر پس از عبور از کنار دریاچه ارومیه وارد فلات ایران شده اند. مطالعاتى که در مظاهر فرهنگى و تمدنى منطقه زنجان صورت گرفته، تفاوت هایى را در این زمینه نشان داده است. تفاوت هاى موجود در آثار کشف شده در تپه حسنلو و جنوب دریاچه ارومیه، با بقایاى موجود در این نواحى و تراکم استقرارها و مشابهت اشیای تاریخى ناحیه خورین در باختر تهران و املش گیلان با آثار این منطقه، گویاى این مطلب است که اقوام مهاجر از راه سوم که دره سفید رود است، به منطقه زنجان سرازیر شده اند. گفته مى شود استقرار مهاجران در منطقه زنجان با آرامش صورت گرفته که شاید تعداد اندک بومیان منطقه دلیل اصلی این امر بوده باشد. طبق مدارک آشورى، منطقه زنجان در قرن نهم پیش ازمیلاد آندیا نام داشته و به احتمال ضعیف اقوام مستقر در آن با اقوام لولوبیان و گوتیان مستقر در زاگرس مرتبط بوده اند. به هر حال این منطقه از لحاظ جغرافیاى تاریخى در آغاز هزاره اول قبل از میلاد از شمال با کادوسیان و کاسپیان، از باختر با لولوبیان و گوتیان و از طرف جنوب خاورى و خاور با مادها هم مرز بوده است. اقوام مهاجر بعدها پس از جنگ هاى داخلى و منطقه اى فراوان یک سیستم حکومتى تحت عنوان پادشاهى ماد را بنیان گذارى نمودند. در دوره اشکانیان و ساسانیان دره هاى زنجان رود و قزل اوزن از رونق زیادى برخوردار بوده اند. شواهد موجود از جمله آتشکده عظیم تخت سلیمان در باختر و عبادتگاه بهستان در جنوب و آتشکده هاى ساسانى در طارم تایید کننده این نظریه است که این ناحیه در دوره اشکانیان و ساسانیان رونق به سزایی داشته و این رونق در این دوره اتفاقی نبوده است و آن را می توان ناشی از توانمندی های طبیعی منطقه دانست. کشف برخى آثار مانند کشف سکه دریک هخامنشیان در حومه شهرستان خدابنده و پیدایش اتفاقى یک رینون از این دوره و کشف آثار و اشیاى دیگر حکایت از شکوفایى تمدن و فرهنگ این منطقه در دوران هخامنشیان دارد. در کتب جغرافیایى صدراسلام بر وجود تمدن در دوره ساسانیان و اشکانیان در منطقه زنجان تاکید شده است. منطقه زنجان در دوران اسلامى شاهد تحولات اساسى بوده است. این دوران که از قرن 7 تا 19 میلادى برابر با قرن 1 تا 14 هجرى را شامل مى شود، مصادف با زمانى است که مردم این منطقه اسلام را پذیرفته اند. مدارک باستان شناسى و متون تاریخى موجود، از رونق تاریخی این منطقه در سده های میانی اسلام حکایت دارد. این منطقه جغرافیایى، در سرتاسر دوران اسلامى به ویژه در قرن چهارم در دوران حکومت کنگریان و سده های پنجم تا هشتم هجرى قمری در دوران حکومت سلجوقیان وایلخانان درحد شکوفایى و از نظر سیستم اقتصادى و مظاهر فرهنگى و هنرى دارای رونق چشمگیری بوده است. بیش تر آثار تاریخی و مذهبی استان زنجان، مانند مساجد جامع قروه، سجاس، قلابر، کاروانسراهاى نیک پى، سرچم، آثار تاریخى سلطانیه، خدابنده و ابهر در این دوران ساخته شده اند و بررسی آن ها به خوبی بر دیرینگی تاریخ منطقه گواهی خواهد داد. ایلخانان مغول، شهر سلطانیه در خاور استان زنجان را به عنوان مرکز حکومت خود انتخاب کردند و بر آبادانی این منطقه همت گماشتند و به همان اندازه که کمرهمت بر آبادانی منطقه سلطانیه بستند، از آبادانی شهرها و مناطق دیگر غافل شده و به تدریج مناطق اطراف سلطانیه و خصوصاً شهر زنجان بر اثر بی توجهی حاکمان وقت، روبه ویرانی و نابودی گذاشت. پس از انقراض حکومت ایلخانى به دست سربداران، منطقه زنجان، دوباره آرامش و آبادانی نسبی یافت و بار دیگر سلطانیه و مناطق همجوار آن دچار رکود و رخوت گردیدند. فتنه تیمور لنگ در قرن نهم منطقه زنجان را بار دیگر تحت تاثیر خود قرار داد و تقریباً به کلى نابود و علایم آبادانی از آن محو شد. دراین دوره شدت تخریب و فقر به حدى بود که ادامه حیات تنها در روى تپه ها به صورت جزیى دیده مى شد. به این ترتیب ملاحظه می شود که تنش هاى سیاسى و کشمکش هاى نظامى تا قرن دهم مانع از رشد و اعتلاى اقتصادى و فرهنگى در منطقه زنجان شده است. در دوران حکومت صفویه و قاجاریه به خصوص دوران حکومت شاه طهماسب صفوى، شاه عباس صفوى و آقا محمد خان قاجار فعل و انفعالات انسانى کمک شایانی به رونق نسبى منطقه کرد. اعتلا و رونق نسبی منطقه زنجان، به دوران حکومت صفویه باز می گردد. اهتمام سران حکومت صفویه نسبت به آبادانی تمام مناطق ایران و ساخت کاروانسراها و راه های ارتباطی و امن نمودن این راه ها و همچنین نزدیکی به قزوین که مدتی مرکز حکومت شاهان صفوی بوده، از دلایل مهم رونق منطقه زنجان در دوره صفویه بوده است. بخش بزرگی از روستاها، بخش ها و شهرهاى فعلى محدوده استان زنجان با توجه به سیستم فئودالى تا اواخر قرن سیزدهم هجرى قمرى تکوین و استقرار یافته و ادامه حیات داده اند. این استان به دلیل اهمیت ارتباطی خود در دوره قاجاریه از رونق نسبی برخوردار بوده و هم اکنون نیز یکى از مناطق آباد و با اهمیت ایران است که نقش مهمى را در عرصه هاى مختلف اقتصادى و ارتباطى کشور ایفا کرده و روز به روز هم در جهت آبادانی و رونق بیش تر آن تلاش های پیگیری صورت می گیرد.

	مسیرهای گردشگری عمومی استان زنجان
مسیرهای گردشگری عمومی کشور استان زنجان ردیف مبدأ سفر مقصد سفر مسیر سفر فهرست جاذبه ها 1 زنجان ماهنشان زنجان- ماهنشان کاروانسرای نیک وی- دودکش جن- قلعه بهستان- قلعه قشلاق- کلیسای ماهنشان- دریاچه خذعی لو 2 زنجان دندی زنجان-دندی نقاره خانه و یخچال ابراهیم آباد- خانه اربابی گنج آباد- روستای خورجهان- یافتی قلعه- معدن انگوران- تخت سلیمان 3 زنجان ایجرود زنجان- ایجرود روستای گلایر و سد گلایر- روستای خوعین 4 زنجان طارم زنجان- طارم آتشکده الزین- آتشکده تشویر- کیلانکشر- روستای گیدان- آتشکده سرچم 5 زنجان خدابنده زنجان- خدابنده سلطانیه- مسجد جامع سجاس- مقبره قیدارالنبی- غار کتله خور 6 زنجان ابهر زنجان- ابهر امامزاده یحیی صائین قلعه- حمام یال بان خرمدره- امامزاده ابهر- روستای قروه 7 زنجان قره پشتلو زنجان- قره پشتلو روستای سهرین و دشت حفاظت شده سهرین- آبگرم ونتن- سد تهم